به گزارش یزدفردا: مسائل و مشخصه‌های جمعیت و نیروی کار در ایران حکایت از جوان بودن جمعیت، باز بودن پنجره جمعیتی، نرخ بالای رشد جمعیت فعال، کم‌کاری و بیکاری پنهان و ضعف سیستم آموزشی در مهارت‌آموزی نیروی کار دارد. در این میان، عدم تطابق دستمزدها با هزینه‌های سرسام‌آور زندگی نیز ازجمله موضوعات دیگری است که بر فرایند اشتغال افراد مؤثر است. 

بررسی‌ها نشان می‌دهد بین سال‌های ۱۳۸۴ تا تابستان ۱۴۰۳ نرخ بیکاری و تعداد جوانان بیکار کشور به طور قابل توجهی کاهش یافته است. این موضوع در ظاهر اتفاق مثبتی است اما آمارها نشان می‌دهد این روند درحالی رخ داده که طول دوره تحصیلات عالی در کشور به طور قابل توجهی افزایش یافته، حدود ۳ میلیون نفر از جوانان در سن ۱۵ تا ۲۴ سال جزء جمعیت NEETها قرار دارند (جوانانی که نه کار می‌کنند، نه دنبال مهارت‌آموزی بوده و نه در حال تحصیلند). 

درخصوص کاهش تعداد بیکاران جوان یک نکته دیگری نیز وجود دارد و آن، تحولات جمعیتی کشور است. داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۲ تعداد جوانان در سن ۱۵ تا ۲۴ سال کشور از ۱۷.۷ میلیون نفر به ۱۱ میلیون نفر کاهش یافته است. 

کاهش نرخ بیکاری جوانان از ۲۹ به ۱۹ درصد

وجود بیکاری گسترده و تجربه نرخ‌های بالای بیکاری به‌ویژه در بین جوانان ازجمله معضلات موجود در کشورهای در حال توسعه است، به‌طوری که سیاست‌گذاران اقتصادی در کشورهای در حال توسعه همواره در تلاش بوده‌اند تا با تدوین و اجرای برنامه‌های ویژه برای جویندگان شغل از شدت مشکلات کاسته و امکان دستیابی به نرخ‌های بیکاری تک‌رقمی را فراهم کنند. 

راهبردهای پیشنهادی سازمان‌های بین‌المللی ازجمله سازمان بین‌المللی کار و سیاست‌های اعمال‌شده در کشورهای مختلف در زمینه کاهش نرخ بیکاری، بر اهمیت تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی برای گروه‌های مختلف سنی دلالت دارد. در ایران اقدامات بسیاری برای ریشه‌کن کردن بی‌سوادی صورت داده است که در افزایش نرخ باسوادی جمعیت کشور انعکاس یافته. علی‌رغم صرف هزینه‌های آشکار و پنهان (صرف زمان و دوره جوانی فرد) فراوان، معضل بیکاری در اقتصاد ایران به‌خصوص برای جوانان همواره وجود داشته، به‌طوری که باعث گسترش مهاجرت و رشد مشاغل غیررسمی و غیرمرتبط با تحصیلات این گروه در جامعه شده است. 

عوامل بسیاری بر بیکاری تازه‌واردان به بازار کار تأثیرگذار است که از آن جمله می‌توان به سطح تحصیلات و نوع آموزش افراد در بدو ورود به بازار کار اشاره کرد. علاوه‌بر آن‌عدم وجود فرصت‌های شغلی متناسب با رشد جمعیت، مشکلات موجود در بخش تولید و نیز ضعف در نظام آموزش و مهارت‌آموزی نیز از جمله سایر عوامل مؤثر بر وضعیت تازه‌واردان به بازار کار محسوب می‌شود. 

تصمیمات افراد قبل از ورود به بازار کار و فرایند جست‌وجو و تطبیق منجر به کیفیت و نتایج گوناگون بازار کار شده و نقشی تعیین‌کننده در آینده شغلی افراد دارد. جای تردید نیست که مقبولیت رشته‌های تحصیلی در بین افکار عمومی در ادوار مختلف متفاوت بوده به‌طوری‌که دورنمای شغلی گروه‌های عمده تحصیلی در تصمیم‌گیری افراد نسبت به تحصیل در یک گروه تحصیلی خاص نقشی حیاتی دارد. 

بررسی وضعیت ایران در شاخص بیکاری جوانان نکات قابل تأملی دارد. بدین صورت که برخلاف تصورها که در سطح افکار عمومی گفته می‌شود نرخ بیکاری و تعداد جوانان بیکار در کشور افزایش یافته، اما آمارها چیز دیگری را حکایت می‌کند، به طوری‌که نگاهی به داده‌های مرکز آمار ایران و وزارت کار نشان می‌دهد نرخ بیکاران جوان (افراد در سن ۱۵ تا ۲۴سال‌) در ایران از ۲۳ درصد در سال ۱۳۸۴ به ۲۸ تا ۲۹ درصد بین سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۷ رسیده و این میزان در سال ۱۴۰۲ به ۲۱.۲ درصد و در تابستان امسال به ۱۹.۴ درصد رسیده است. به عبارتی، نرخ بیکاری جوانان کشور طی چند سال اخیر کاهش ۱۰ واحدی درصدی (از ۲۹ به ۱۹ درصد) داشته است. همچنین تعداد بیکاران جوان از یک میلیون و ۳۶۳ هزار نفر در سال ۱۳۸۴ به حدود ۱ میلیون و ۷۲ هزار نفر در سال ۱۳۹۰ رسیده بود که این تعداد به ۵۲۹ هزار نفر در تابستان امسال رسیده که حکایت از کاهش ۶۱ درصدی تعداد جوانان بیکار طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۳ دارد. 

این کاهش نرخ در ظاهر امر مثبتی است. البته نباید نگاه منفی داشت و توجه داشته باشیم در دوره‌ای که نرخ بیکاری جوانان کاهش یافته، این کاهش نرخ یک همزمانی و هم‌روندی با نرخ بیکاری کل کشور نیز داشته است، به طوری‌که در همین مدت، نرخ بیکاری کل کشور نیز از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۲ از ۱۱.۵ درصد در سال ۱۳۸۴ و ۱۲ درصد در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۷ به ۷.۵ درصد در تابستان سال ۱۴۰۳ رسیده است. 

۳ میلیون جوانی که نه شاغلند نه محصّل

یکی دیگر از دلایل پایین بودن نرخ بیکاری جوانان کشور به ویژه در ۱۰ سال اخیر، سهم قابل توجه جوانانی است که نه درحال تحصیلند، نه مشغول مهارت‌آموزی و نه شاغلند. طبق تعاریف مرکز آمار ایران (و البته تعاریف نهادهای بین‌المللی) این گروه از آنجایی دنبال کار نبوده، در گروه جمعیت فعال و طبعا جمعیت بیکار کشور قرار نمی‌گیرند. در زبان انگلیسی از این گروه با عنوان جمعیت NEET نام برده می‌شود. NEETها که به جوانان در سن ۱۵ تا ۲۴ سال بدون شغل، خارج از مدرسه و دانشگاه و خارج از مهارت‌آموزی گفته می‌شود، به‌عنوان مانعی برای دستیابی به اهداف اشتغال کامل در نظر گرفته می‌شوند. 

اصطلاح NEET برای اولین‌بار در انگلستان شکل گرفت و بعد از آن سازمان جهانی کار نیز به این گروه اشاره کرد. این گروه عموماً شامل جوانانی می‌شود که زودتر مدرسه را ترک می‌کنند، بیکارند، دلسرد می‌شوند و دارای اعتماد به نفس پایینند. همچنین شامل کسانی می‌شود که به دلیل تعهد به مراقبت از اعضای خانواده بیمار یا ناتوان بودن نیروی کار خارج از کارند و درواقع سهم بالایی از بیکاران را به خود تخصیص می‌دهند. 

جمعیت NEETها این واقعیت را نشان می‌دهد جوانانی که شاغل و در حال تحصیل و آموزش نیستند از ساختاری ناهمگون تشکیل شده‌اند. به عبارت دیگر این افراد از اقشار مختلف اجتماعی‌اند و به دلایل مختلف در این گروه قرار دارند. در حال حاضر بازار کار در اقتصاد ایران نیز با این واقعیت روبه‌رو است و با توجه به اذعان آثار و تبعات آن بر ساختارهای اقتصادی و اجتماعی جامعه، انجام اقدامات مؤثر و اعمال سیاست‌های لازم همواره مورد تأکید سیاستگذاران بوده است تاعدم تعادل‌های موجود بازار کار به کمترین حد خود کاهش یابد. 

براساس داده‌های مرکز آمار ایران، تعداد جمعیت NEETهای ایران از ۳.۹ میلیون نفر در سال ۱۳۹۳ به ۲.۸ میلیون نفر در سال ۱۴۰۲ رسیده است. همچنین نرخ NEETها در کشور از ۳۱.۶ درصد در سال ۱۳۹۳ به ۲۵.۶ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. این آمار نشان می‌دهد طی سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۲ تعداد جمعیت NEETهای کشور حدود ۲۷ درصد یا معادل ۱ میلیون نفر کاهش یافته است. در ظاهر اتفاق مثبتی درخصوص جمعیت NEETها رخ داده اما بررسی تعداد جوانان در سن ۱۵ تا ۲۴ سال کشور نشان می‌دهد طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۲ جمعیت این گروه سنی در ایران کاهش ۱۰ درصدی (۱.۳ میلیون نفر) داشته است. 

موضوع NEETها از این منظر برای کشورها مهم بوده که این گروه که در سن کار قرار داشته و می‌تواند با خلاقیت، توانمندی و جوانی خود در فرایند تولید قرار بگیرند، حالا خود به معضلی برای جامعه و مهم‌تر از آن، برای خانواده تبدیل شده‌اند. توجه داشته باشیم بالا بودن نرخ مذکور در کشور نشانگرعدم استفاده از حجم قابل توجهی از نیروی کار بالقوه کشور بوده و همچنین این گروه موجب افزایش نرخ سربار و بار تکفل در خانواده شده و تأمین معیشت را برای سرپرست خانوار دشوار می‌کنند. فارغ از آن، بُعد خطرناک نرخ بالای NEETها در کشورها معمولاً با نرخ بالایی از ارتکاب جرایم، وقوع خشونت، وندالیسم شهری و حتی بعضاً اعتراضات کور همراه است.